Szkoła Podstawowa w Łabuniach

Afazja - częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i odbiór) u człowieka, który uprzednio już je opanował, spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń.

Afonia - brak lub niedostateczne powstawanie głosu.

Ankyloglosja - skrócone wędzidełko języka.

Artykulacja - określone zjawiska fonetyczne, dzięki którym wymawiane dźwięki stają się głoskami. O ostatecznym kształcie i jakości głosek decyduje układ narządów mowy względem siebie.

Balbutologopedia - dział logopedii zajmujący się terapią osób jąkających się.

Bettacyzm - nieprawidłowa realizacja głosek „p” i „b”.

Bradylalia - zbyt wolne tempo mówienia.

Deformacja - dyslalia właściwa, zmiana miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia, np. seplenienie międzyzębowe - uznaje się za patologię w każdym wieku.

Diagnoza logopedyczna - określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów.

Dykcja - (łac. dictio), wymowa, sposób wymawiania wyrazów.

Dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w uczeniu się m. in. czytania, pisania, liczenia. Trudności te wynikają z pewnych zakłóceń w rozwoju u dziecka czynności mowy, spostrzegania, pamięci (słuchowej i wzrokowej), ruchu czy koncentracji.

Echolalia - niekontrolowane powtarzanie zdań i wyrazów.

Elizja - mogilalia, głoski mogą być opuszczane, albo w ogóle nie są realizowane. Podobnie jak w przypadku substytucji jest to do pewnego momentu zgodne z normą rozwojową, jeśli utrzymuje się dłużej, należy to uznać za patologię.

Emisja głosu - (łac. emissio - "wypuszczanie"), proces wydobywania głosu i wysyłania w przestrzeń.

Epenteza - wtrącenie głoski, sylaby lub grupy spółgłosek do wyrazu, albo przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź.

Frenotomia - zabieg podcięcia wędzidełka języka.

Gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „g”.

Giełkot - mowa bezładna, czyli mówienie "bez ładu i składu".

Jąkanie - zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „k”.

Kinestezja artykulacyjna - czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek. Jest to informacja z obwodu, czyli z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji.

Koartykulacja - wzajemne przenikanie się układów artykulacyjno-fonacyjnych; wpływ sąsiednich głosek na brzmienie konkretnej głoski.

Kompetencja językowa - zdolność właściwa gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem. Umożliwia rozumienie, jak i produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów językowych nieskończonej liczby zdań. Opis kompetencji stanowi gramatyka języka.

Korekcja - w ujęciu logopedycznym to usuwanie niewłaściwych elementów językowych i wytwarzanie nowych poprawnych.

Lambdacyzm - (łac. lambdacismus) nieprawidłowości w zakresie realizacji głoski "l".

Logorytmika - jedna z metod stosowanych w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami całego ciała; swoista forma połączenia rytmiki i terapii logopedycznej.

Makroglosja - zbyt duży, gruby język.

Metateza - inaczej przestawka, polega na przestawianiu głosek, sylab lub wyrazów w zdaniu.

Metoda - systematycznie stosowany sposób pracy z pacjentem, zespół celowych, jasno określonych czynności, realizowanych za pomocą odpowiednio dobranych i uznanych środków, które doprowadzą do rozwiązania danego problemu.

Mogilalia - elizja, głoski są opuszczane, albo w ogóle nie są realizowane.

Mowa bezdźwięczna – to specyficzny rodzaj dyslalii, w którym zaburzona jest korelacja dźwięczności w trzynastu parach opozycyjnych. Oznacza to, że głoski dźwięczne w obrębie poszczególnych par są realizowane w postaci ich bezdźwięcznych odpowiedników, czyli bez udziału więzadeł głosowych. Mogą być też realizowane, jako głoski półdźwięczne.

Narządy mowy - stanowią trzecie, najniższe piętro mechanizmów mowy; obejmują układ oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny.

Neurologopedia - dział logopedii zajmujący się diagnozowaniem i terapią osób z uszkodzeniami neurologicznymi.

Nosowanie - trudności w wymowie głosek nosowych; wymawianie głosek ustnych nosowo.

Oligofrenologopedia - dział logopedii zajmujący się wychowaniem językowym osób z niepełnosprawnością intelektualną.

ORM – opóźniony rozwój mowy - (mówienia i rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia), proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej.

Palatolalia - rozwojowa wada mowy u dzieci, wynikającej z wrodzonych wad anatomicznych określonych narządów wykonawczych mowy. Są to sprzężone zaburzenia mowy, tj. dyslalia (wieloraka, złożona) i rynolalia, występujące w przypadkach rozszczepów.

Pamięć słuchowa wyrazów - zdolność przechowywania w pamięci wzorców słuchowych wyrazów, czyli pamięć ich długości (liczby sylab), kolejności sylab, liczby głosek w sylabie.

Paralalia - substytucja; podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą, np. sz=s [szafa=safa]; dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy; gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię.

Podniebienie - (łac. palatum), sklepienie jamy ustnej, składa się z części przedniej, tzw. podniebienia twardego (łac. palatum durum) i części tylnej, tzw. podniebienia miękkiego (łac. palatum molle).

Profilaktyka logopedczna - kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci od najwcześniejszego okresu ich życia, dbanie o właściwą stymulację w początkach rozwoju mowy, tak by nie dopuścić do jakichkolwiek zaburzeń w jej rozwoju.

Reduplikacja - powtórzenie (podwojenie) głoski, sylaby w wyrazie.

Rotacyzm - reranie; nieprawidłowa realizacja głoski „r”.

Rynolalia - głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub ustne jak nosowe.

Seplenienie - sygmatyzm; nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.

Substytucja - paralalia; podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą, np. sz=s [szafa=safa]; dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy; gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię.

Surdologopedia - dział logopedii zajmujący się wychowaniem językowym osób z upośledzonym słuchem.

Słuch fizjologiczny - słuch fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; zaburzenie powoduje głuchotę.

Słuch fonematyczny - słuch mowny, fonologiczny, fonemowy; zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek, jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek; możliwość rozróżniania słów, które są zbudowane z głosek danego języka; rozwija się najintensywniej między 1 a 2 rokiem życia w miarę utrwalania się wzorców słuchowych nowo poznanych wyrazów

Słuch fonetyczny - zdolność odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie „r”- przedniojęzykowe i „r”-języczkowe (uwularne); zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy).

Tachylalia - bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów.

Terapia logopedyczna - całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).

Upodobnienia - zmiany postaci dźwiękowej głoski wynikające z sąsiedztwa fonetycznego.

Uproszczenia grupy spółgłoskowej - zanik jednej lub więcej spółgłosek w złożonej artykulacyjnie grupie spółgłoskowej.

Wędzidełko podjęzykowe - włóknisty, miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej; odgrywa ważną rolę w prawidłowej pracy języka; właściwa długość i budowa wędzidełka umożliwia swobodne ruchy języka w całej jamie ustnej i wpływa na realizację głosek: sz, ż, cz, dż, r, l.

Bibliografia:

Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki pod redakcją Tadeusza Gałkowskiego i Grażyny Jastrzębowskiej, tom 2, Opole 2003.